حمام گله داری در بخش مرکزی شهرستان بندر عباس در محله بازار اوزی ها و یکی از نقاط دیدنی استان هرمزگان در جنوب ایران است. احداث این حمام در اواخر قرن سیزدهم هجری قمری صورت گرفته است. از سال 1379 تا به حال به عنوان موزه مردم شناسی استان هرمزگان مورد استفاده قرار می گیرد. پیشینه تاریخی حمام گله داری به دوره قاجاریه می رسد. یعنی زمانی که در حاشیه خلیج فارس و در بلوار ساحلی شهر اولین سنگ های بنای مسجد گله داری بر روی بستری رُسی خاک بر زمین گذاشته شد. حمام گله داری دو دوره مرمت را در سی سال گذشته پشت سر گذاشتهاست. این حمام وقفی متعلق به مسجد گله داری و واقف آن تجارتخانه حاج شیخ احمد گله داری بود که آن را به عنوان یک حمام عمومی، وقف بهداشت شهر کرده بودند. اگر بنای این حمام را از نزدیک ببینید، ردپای سنگ های دریایی، سنگ های اسفنجی، گچ دست کوب و ساروج محلی را در آن پیدا خواهید کرد که به خاطر رطوبت بالای منطقه، در بنا به کار رفته اند. مصالحی که دلیل انتخابشان قدرت جذب بالای رطوبت بوده است و این روزها، همین سنگ های با دوام هم در مقابل رطوبت بالای منطقه تسلیم شده اند و رفته رفته تخریب می شوند. در گذشته مردم از آن به عنوان حمام عمومی استفاده میکردند . از آنجا که این ناحیه دارای رطوبت بالایی است در این بنا بیشتر از سنگهای دریایی – اسفنجی و ساروج محلی و گچ دستکوب استفاده شده است . لازم به ذکر است که سنگهای اسفنجی که دارای قابلیت جذب رطوبت بالایی هستند از دریای همجوار تهیه میشدهاند. تنها عامل تخریب طبیعی بنا رطوبت بسیار بالای منطقهاست و مصالح بکار رفته در کف حمام آجر فرش است. فضای معماری حمام گله داری مانند سایر حمامهای دیگر نواحی کویر مرکزی دارای فضاهای بینه، سر بینه، گرمخانه و خزینه است. بنا دارای پنج گنبد بزرگ و کوچک است. در ورودی حمام گله داری راهرو هشتی کوچک قرار دارد تا دما و رطوبت، فضای داخلی تنظیم شود. فضای بینه به شکل هشت گوش ساخته شده و در اطراف آن چهار صفه یا سکوی نشیمن و رختکن دیده میشود. وسط سالن بینه حوضچه هشت ضلعی کوچک قرار دارد. فضای این قسمت باید سرد و خشک بوده زیرا فضای ورودی در ارتباط مستقیم با فضای خارح قرار میگرفت. ارتباط بین بینه وگرمخانه ازطریق میاندر صورت میگیرد و فضای درون آن سرد و مرطوب است. سربینه فضای شست و شو است و دو صفه یا سکوی نشیمن دارد و بخار اندرون به آن میرسد. سربینه به خزینه متصل میشود که فضایی گرم و خشک دارد. به محل گرم شدن آب “خزینه” می گویند، که مورد استفاده حمام است و آب گرم از این طریق تامین میشود. در خزینه کانالهایی از سنگ و ساروج برای انتقال آبگرم به کلیه فضاها در نظر گرفته شده است. سیستم گرمادهی حمام شامل انبار سوخت، آتشدان، دیگ، دودکشها و گودال جمع آوری خاکستر است . فضای گرم کننده حمام که به علت نگهداری گرما در عمق زمین قرار گرفته است، آب مصرفی حمام از چاهی به عمق ده متر که هنوز پابرجاست، تامین شده است. در دورهای هم که از آب برکه برای حمام استفاده میشده این عمل با استفاده از نیروی کمکی گاو که در مسیر گاورو (گوچی) که لهجه محلی هرمزگانی «گاو و گوچه» گویند، یعنی چاه چرخ گاوی، دائم در حرکت بوده و آب را از چاه به انبار ذخیره آب میریخته صورت میگرفته است. در وسط سقف حمام روزنههایی به عنوان نورگیر در هر یک از فضاها وجود دارد که عمل نورگیری و تهویه در حمام توسط همین روزنهها صورت میگرفت، بدین ترتیب که با باز و بسته کردن در فصولی از سال دما و رطوبت داخل حمام را تنظیم مینمودند.
این بنا سالیان زیادی به یک مکان متروکه تبدیل شده بود. در سالهای اخیر میراث فرهنگی استان هرمزگان سعی بر این داشته تا ضمن حفظ، احیا و مرمت این بنای ارزشمند برای موزه مردمشناسی استان در نظر گرفته شود. بدین منظور در سال ۱۳۷۹ برای اولین بار مجسمههایی در آن نصب شده که به فضای حمام رونقی دیگر بخشیده است .
بخش های حمام
حمام گله داری مثل تمام حمام های دیگر نواحی کویر مرکزی، فضاهای بینه، سر بینه، گرمخانه و خزینه دارد و البته پنج گنبد بزرگ و کوچک که ظاهر متفاوتی به آن می دهند. در ورودی حمام گله داری راهروی هشتی کوچک قرار دارد تا دما و رطوبت فضای داخلی را تنظیم کند. اگر در داخل این بنا شروع به گشت و گذار کنید، می توانید فضای بینه را ببینید که به شکل هشت گوش ساخته شده و در اطراف آن چهار صفه یا سکوی نشیمن و رختکن قرار گرفته است. این فضا که فضای ورودی و در ارتباط مستقیم با فضای خارج بوده است، باید هوایی سرد و خشک داشته باشد و به همین دلیل دریچه های ساخته شده در آن در گوشه های بینه به چشم می خورد. میاندر بخش ارتباطی بین بینه و گرمخانه است که فضای درون آن سرد و مرطوب است و سربینه هم فضای شست و شو بوده که در دو طرفش دو صفه یا سکوی نشیمن قرار گرفته است. سربینه به خزینه متصل می شده که فضایی گرم وخشک دارد. خزینه اما محل گرم شدن آب مورد استفاده حمام است و آب گرم از این طریق تامین می شود. در خزینه کانال هایی از سنگ و ساروج برای انتقال آبگرم به کلیه فضاها در نظر گرفته شده است.
چاه گاوی!
سیستم گرمادهی و آب رسانی حمام گله داری شامل انبار سوخت، آتشدان، دیگ، دودکش ها و گودال جمع آوری خاکستر می شود. این فضا در عمق زمین قرار گرفته تا بتواند گرما را به شکل بهتری در خود نگه دارد. آب مصرفی حمام از چاهی به عمق ده متر که هنوز پابرجاست، تامین می شد و البته در دوره ای هم که باید از آب برکه برای حمام استفاده می کردند، با استفاده از نیروی کمکی گاو که در مسیر گاورو دائم در حرکت بوده، آب را از چاه به انبار ذخیره آب می ریختند. در وسط سقف حمام روزنه هایی به عنوان نورگیر می بینید که در هر کدام از فضاها وجود دارد. این نورگیرها نه تنها نور حمام را تامین می کردند، بلکه با باز و بسته شدنشان در فصل های مختلف سال، به عنوان تهویه حمام هم مورد استفاده قرار می گرفتند.